Het is me gelukt! In 2 dagen een boek uit te lezen (239 bldzn.). Terwijl dit conform dit boek eigenlijk NIET de bedoeling is.  "De Japanse wijsheid van Ma" - de kunst van vertragen, in een wereld die steeds sneller gaat. De kunst van even niet(s) doen.

Ruimte is voor mij een groot begrip. Ruimte om zelf keuzes te maken. De schrijfster Miriam Evers benoemt het schrijven van dit boek als " ruimtereis". Niet als een raket omhoog, maar juist naar binnen - met een nieuwsgierige blik. Naar innerlijke ruimte, "op zoek naar de waarde van leegte in een overvolle wereld".

Betekenis

Ma omvat zowel tijd als ruimte. Het is niet los te zien van de term Ku - leegte. Leegte niet als iets wat ontbreekt of gevuld moet worden. Maar juist een soort openheid of stilte die verbinding mogelijk maakt. Tussenruimte is meer dan rust alleen. Het is een onderbreking - zonder dat echt iets stopt. Een overgang, als begin van iets anders.

Ma kan over heel verschillende dingen gaan. Van de stilte in een muziekstuk of (in) een gesprek tot de ruimte tussen mensen, het bewust leeg laten van een vlak in een schilderij, in een bloemstuk of een gebouw. Leegte is niet negatief - maar juist essentieel.

Voorbeelden

Waardering voor bewust lege tussenruimte kun je overal in terugzien. Zoals de stilte in gesprekken, de leegte in Zen tuinen, bewuste pauzes bij rituelen zoals een theeceremonie. Ma is ook de winter binnen de seizoenen, en de nacht binnen een etmaal.

• Dertig spaken vormen een wiel - maar het is de ruimte tussen de spaken die de essentie van het wiel vormt.
• Muren, ramen en deuren vormen een huis - maar de ruimte daartussen is de essentie van een huis.
• Aan het einde van elke uitademing zit een moment van stilte. Een natuurlijke pauze. Niet niets, maar een essentieel moment van afstemming. Waar het lichaam zich voorbereidt op een nieuwe cyclus. Wanneer die stilte ontbreekt, zoals bij een gespannen oppervlakkige ademhaling, dan raak je uit balans.
• Muziek wordt mooi wordt door afstand tussen de noten. Zelfs de mooiste melodie verliest haar kracht zonder stilte (ertussen).

Noodzaak

We leven in een tijd die gericht is op doen, activiteit, op efficiëntie en resultaat. De Nederlandse mindset is "tijd is geld ". Onze aandacht gaat uit naar dat wat tastbaar is - de beweging, de invulling en vooruitgang. Leegte wordt daarbij gezien als iets wat zo snel mogelijk moet worden opgevuld. Terwijl juist in niets doen, het wachten of het zwijgen zoveel waarde schuilt.

Wij vinden het lastig om ruimte te maken voor leegte, stilte of pauze. De waarde die wij hechten aan snelheid, efficiëntie en resultaat tegenover de waardering die er in traditionele Oosterse culturen meer is voor het proces, de rust en het geduld. Als alles draait om snelheid, efficiëntie en resultaat dan gaat er iets verloren. We hebben geen oog voor de schoonheid en de waarde van het proces zelf. We maken geen tijd voor momenten van pauze, reflectie en bijsturing.

We hebben weerstand tegen leegte en het ontbreken van prikkels. We zijn geneigd om steeds iets te doen, te voelen of iets te beleven. Evolutionair zijn we geprogrammeerd om prikkels te zoeken, en we leven in een tijd waarin het aanbod daarvan de pan uitrijst. De hoeveelheid informatie en impulsen die we dagelijks verwerken is sinds de jaren tachtig vervijfvoudigd. Hoe meer prikkels er op ons af komen, des te minder ruimte er overblijft tussen die prikkels. Ruimte die nodig is om te verwerken, te herstellen en tot rust te komen.

Voor veel mensen is niets doen spannend. Want dan komt er ruimte voor gedachten en gevoelens die je misschien liever op de achtergrond wil houden. Je voelt als je niet aan het doen bent. Door afleiding breng je je aandacht buiten jezelf in plaats van bij jezelf. Het wordt steeds moeilijker om niets te doen en gewoon (met) jezelf te zijn.

Het gaat niet om Ma te begrijpen, maar het gaat er om Ma te leren voelen. Dat vraagt loslaten: loslaten van de drang om leegte op te vullen en loslaten van het idee dat nietsdoen hetzelfde is als tijd verspillen.

We zitten gevangen in een ongezonde werkcultuur. Een "tijd is geld" mentaliteit en een aandachts economie waarin we non-stop geprikkeld worden. Er is weinig leegte in het ritme van ons leven.

We leven in een constante staat van urgentie en stress. Als dat je uitgangspunt is - zal er geen flow ontstaan. Je blijft hangen in de "focus aan" stand, terwijl je brein daar niet voor gemaakt is. Een natuurlijke afwisseling tussen "focus aan" en `'focus uit" is nodig.

Na een dag lang gas geven kun je niet ineens op de rem trappen. Er zit iets tussen. Ga wandelen, rustig sporten of schrijf je dag van je af. Het belang van stilstaan. Bijvoorbeeld door elke meeting te beginnen met een check-in.

In de meeste culturen is rust functioneel, je moet rusten om weer op te laden en door te kunnen. We zijn geen machines, maar mensen die floreren bij ritme, waarin plaats is voor actie, maar ook voor pauze, de ruimte, leegte. Rust niet als "moetje" maar als wezenlijk onderdeel van het leven zelf.

In Westerse denkwijzen worden tijd en ruimte als twee aparte grootheden gezien.

• Tijd als een rechte lijn - een opeenvolging van momenten van verleden naar toekomst.
• Ruimte kun je vanuit deze manier van denken meten met een hoogte, breedte en diepte.
  
  

Als je tijd en ruimte zó bekijkt kunnen ze niet samenvallen. Dan zijn het verschillende meetgrootheden, in plaats van een gelijktijdige ervaring.

De Oosterse filosofie beschouwt tijd als een cirkel of als een stroom, terwijl Westerse filosofie tijd als een chronologische lineaire lijn ziet. Met een verleden dat achter ons ligt en een toekomst die voor ons ligt.

De Westerse mens leeft voor de toekomst, terwijl de Oosterse mens de tijd als een voorbij stromende rivier ervaart.

De kern van wat Japanners dõ noemen: de weg. Niet het doel staat centraal maar de manier waarop je ernaartoe beweegt. Het gaat niet om perfectie of het einddoel, maar om de weg ernaartoe.

Volgens Joke Hermsen in Stil de tijd, 2010 behoort tijd tot de grootste raadselen van ons leven. In haar boek maakt ze onderscheid naar twee soorten tijd: kloktijd en de innerlijke tijd.

• de kloktijd - onderverdeeld in uren, minuten en seconden - is bedacht om met elkaar te kunnen afspreken. Maar het is niet de enige manier om tijd te ervaren.
• de tijd, die stroperig langzaam kan aanvoelen, of juist razendsnel voorbijgaan. Soms lijkt het zelfs alsof de tijd even stil staat.

Onze innerlijke tijd- het klok loze gevoel - heeft te maken met leegte. Die leegte is nodig om het voorgaande met het komende te verbinden.

Misschien is dit de essentie van Ma. Ma is geen feitelijke beschrijving van ruimte ertussen, maar een ervaring waarbij tijd en ruimte samenvallen. Niet iets dat je actief maakt - maar iets wat gebeurt terwijl je erbij bent. Ma - een aandacht voller en geïnspireerde tussentijd, waarin onze verbeeldingskracht vleugels kan krijgen.

Het "zijn", werkelijk aanwezig zijn in het hier en nu, staat onder druk. Zijn gaat over naar binnen keren, over afstemmen op je diepste kern, je ziel. Hebben richt zich naar buiten - het gaat over willen bezitten, iets wensen. Als hebben het zijn overschaduwd - komt onze ziel in de verdrukking.

Wachten

We wachten al snel een half uur per dag. Voor de kassa, op de bus, voor een rood stoplicht, tot er koffie uit de automaat komt, - -. Met onze telefoon binnen handbereik zijn we geneigd deze momenten snel in te vullen.

Maar hóe zou het zijn als we wachten zouden zien als een gratis cadeau van Ma. Je hoeft deze momenten niet te plannen, laat staan toe te voegen, want ze zijn er al. Natuurlijke onderbrekingen die je alleen maar hoeft op te merken als waardevol overgangsmoment.

Zo'n stil of leeg moment hoeft niet maanden te duren. Ma zit verweven in de dag: een korte pauze, een nacht slapen, een wandeling. Soms is eén ademhaling al genoeg.

Essentie

Ma is niet los te zien van de term Ku - leegte. Leegte niet als iets wat ontbreekt of gevuld moet worden. Maar juist een soort openheid of stilte die verbinding mogelijk maakt als een noodzakelijke voorwaarde voor groei, verandering en verbinding. Je moet leeg zijn om iets nieuws te kunnen toelaten. De leegte gaat in dit verband over het los laten van oordelen, ideeën en meningen - zodat je open kan staan voor nieuwe inzichten en ervaringen.

Het verhaal van Nan-in en de theekop.

Nan-in, een Japanse Zenmeester uit de Meiji periode (1868 - 1912) ontving een professor die nieuwsgierig was naar Zen. Deze professor begon vragen te stellen, maar het was duidelijk dat hij vol zat met zijn eigen ideeën en meningen.

Nan-in serveerde thee. Hij schonk de kop van zijn bezoeker vol en bleef schenken. De thee stroomde over de rand van de kop en begon over de tafel te stromen. De professor keek naar de overlopende thee - totdat hij het niet meer kon verdragen. "hij is vol - er kan niets meer bij" - riep hij.

Net als deze kop, zei Nan-ji ben jij vol van jouw eigen meningen en speculaties. Hoe kan ik je Zen laten zien als je niet eerst je kop leeg maakt?

Ma gaat om het besef dat de mooiste wendingen, keuzes en oplossingen alleen maar (kunnen) ontstaan vanuit Ma. Vanuit de tussenruimte, waarin je een gevoel van tijdloosheid kunt ervaren, in plaats van haast of urgentie. Een glimp van leegte voelt vaak als het tegenovergestelde van niets. Je voelt op zo'n moment juist alles, en dan met name verbondenheid met alles en iedereen om je heen.

Ma gaat niet alleen over stilte of ruimte "ertussen", maar ook over de kracht van het onvolledige. De kracht van het weglaten, van suggestie, van ruimte laten - in poëzie, kunst, muziek en literatuur. Over de levende leegte. Ma gaat over de waardering voor dat wat je niet ziet of hoort, zoals de stilte in een gesprek of in een muziekstuk. Hier ligt veel moois verborgen. Dat onzichtbare heeft een eigen aanwezigheid, een eigen magie. De ruimte nodigt uit om actief te luisteren, te voelen of iets te verbeelden. Een besef dat leegte juist vol is, vol van potentie.

Door ruimte te maken tussen het een en het ander, maak je je bewust het ene achter te laten en het nieuwe in te stappen.

Tussen de regels, uit het zicht. In die ruimte kan iets op adem komen en tot leven worden gewekt. Ma biedt ademruimte waarin betekenis zich kan ontvouwen. Een uitnodiging om te vertragen, stil te staan en aandacht te geven aan dat wat vaak onopgemerkt blijft.

Zoals de gewoonte om je schoenen uit te doen als je een huis binnenkomt. Dit doet je bewust stilstaan bij de overgang van buiten naar binnen. Letterlijk stil-staan en de tijd nemen. Het moment van schemeren. We associëren het invallen van de duisternis met verlies - alsof het licht en de dag verdwijnen. Alsof alles minder wordt. Maar - het is niet de dag die verdwijnt, het zijn wij. Wij draaien van de zon af, daarom zien we haar langzaam ondergaan.

Ma; de ruimte tussen het een en het andere, waarin je opnieuw kunt kiezen, jezelf kunt hervinden of simpelweg kunt zijn.

De kunst van het weglaten

John Cage's 4'33"

Op 29 augustus 1952 beklimt pianist David Tudor het podium van de Maverick Concert Hall in New York. Het publiek wacht in stilte. Hij gaat zitten, opent het deksel van de piano, en ..  blijft zitten. Geen noot. Geen akkoord. Alleen stilte. Dertig seconden later sluit hij het deksel, opent het opnieuw, en herhaalt dit ritueel twee keer. In totaal duurt het stuk vier minuten en drieëndertig seconden. Het werk heet 4'33" of ook wel Silent piece. Wat zou het publiek hebben gevoeld? Verwarring? Irritatie misschien? Of juist verwondering. 

John Cage wilde het publiek laten luisteren naar de stilte, en ze laten ervaren dat stilte niet bestaat. Dat in de afwezigheid van muziek andere geluiden hoorbaar worden: het schuifelen van voeten, een voorbijrijdende auto, iemands ademhaling drie stoelen verderop. De stilte of de leegte is niet leeg, maar vol leven en activiteit. Het is de ultieme paradox van de stilte en alles wat hieruit kan ontstaan.

Haiku

Comedy

Verbinding

Ma is niet alleen een innerlijke ervaring van tijd en ruimte, maar gaat ook om verbinding met de ander. Zodra je in contact komt met je innerlijke stilte, ontstaat er ruimte om ook werkelijk open te staan voor de ander. Innerlijke stilte nodigt uit tot echt luisteren. Naar de ander, maar ook naar wat er tussen jullie hangt. In die leegte ligt vaak meer betekenis dan in de woorden zelf. Echt luisteren en verbinding maken misschien wel draait om de stilte tussen de woorden dan om de woorden zelf. Als iemand echt naar je luistert, ook naar je stiltes, dan ontstaat er een veiligere ruimte en zak je makkelijker een laagje dieper.

Aizuchi - korte non-verbale reacties zoals knikken, het "mmm" geluid of korte woorden zoals "aaah", zijn mooie manieren om de ruimte te vullen zonder het te verstoren.

Oefening ongestoord luisteren en spreken

Deze oefening doe je samen met iemand anders. Ga tegenover elkaar zitten en spreek af dat jullie om de beurt 5 minuten de tijd krijgen: de een spreekt, de ander luistert. Degene die luistert zegt niets terug - geen vragen, geen opmerkingen, alleen volledige aandacht.

Na 5 minuten wissel je van rol.

Neem na afloop de tijd om samen te reflecteren .

- hoe was het om te luisteren zonder te reageren

- hoe was het om te spreken zonder onderbroken te worden

Wat gebeurde er in de momenten van stilte - bij jezelf, en tussen jullie beiden. 

Of het nu gaat om luisteren, offline zijn, buigen, stilte - Ma laat zien dat verbinding niet ontstaat door meér te zeggen, te doen of te vullen, maar juist door ruimte te laten. In de tussenruimte kom je dichter bij jezelf of tot elkaar.

Creativiteit

We werken het best in korte cycli van 90 minuten. Rond elk negentigminutenpunt daalt je concentratie en voel je de behoefte even te stoppen. Even gapen, de benen strekken, naar toilet, je ogen uitwrijven. Dit zijn geen zwaktes Maar uitnodigingen van je lichaam om Ma toe te laten.

Creatieve beroepen als schrijvers, kunstenaars, muziek- en filmmakers - structureren hun dag rond korte, geconcentreerde werkblokken. Afgewisseld met wandelingen, dutjes of even helemaal niets. Niet omdat ze lui zijn, maar afwisseling is noodzakelijk. Het gaat om het besef dat dat elk creatief of menselijk proces cyclisch is. En dat elk van die cycli een fase van leegte bevat. Tijd om braak te liggen, even bewust niets doen, ruimte te maken voor wat wil ontstaan.

Creativiteit wortelt in een ritme waar stilte en pauzes onderdeel van zijn. Het wachten, de Ma is een essentieel onderdeel van het creatieve proces. Je kunt het niet overslaan. Pas in rusttoestand, in het interval tussen twee handelingen, komen we tot bezinning en reflectie. Als we niets doen opent zich de ruimte van het denken en van de creativiteit, verschijnselen die zich door geen vooropgesteld doel of economisch nut laten sturen of opjagen.

Bron:  Joke Hermsen in Stil de tijd, 2010

Way of life

In de Japanse cultuur wordt van oudsher elke fase van een cyclus gewaardeerd. Niet alleen de bloei, maar ook afbraak en verval. Dit respect voor het ritme van de natuur is nauw verbonden met het boeddhistische besef van vergankelijkheid en het taoïstische principe van yin en yang: licht en donker, actie en rust, groei en verval - deze bestaan nooit zonder elkaar. Dit erkennen van vergankelijkheid heet Sabi.
Wanneer je Sabi combineert met Wabi - de waardering voor eenvoud, ontstaat een diepgewortelde ethiek: wabi-sabi. Het is een manier van kijken, dat juist imperfectie, vergankelijkheid en onvolledigheid ook mooi kan zijn.

Omgangsvormen

Ma gaat niet alleen over fysieke ruimte tussen mensen, maar ook om een ander soort ruimte - waar je op een respectvolle en aandachtige manier mee omgaat. Dat betekent dat je niet te direct iets tegen iemand zegt, ook niet tegen een goede vriend of familie. Je bent je altijd bewust van de ruimte tussen jullie in, de ma, die harmonieus en respectvol moet blijven. Typisch Japans om rekening te houden met de ander.

Mensen die buigen staan altijd iets schuin van elkaar - ze kijken elkaar niet aan. Je buigt niet naar de ander, maar naar de leegte tussen elkaar in. Het gaat niet om mij of om jou maar om wat er tussen twee mensen kan ontstaan. Dat je niet naar een persoon buigt, maar naar het niets.

Een vorm van respect, maar ook een kort moment van ma. In die paar seconden ligt betekenis en ontstaat verbinding.

Blijven ontwikkelen

Het motto van Toyota is "monozukuri wa hitozukuri kara" wat zoiets betekent als "het maken van producten begint met het ontwikkelen van mensen". Dit benadrukt hoe de filosofie niet alleen gericht is op de machines, maar vooral op de vaardigheden, motivatie en het welzijn van de mensen die de producten maken. 

De "kata methode" verwijst in de managementcontext naar de Improvement Kata de Toyota Kata-filosofie. De term "Kata" komt oorspronkelijk uit de Japanse vechtsport, waar het verwijst naar een reeks vastgelegde en herhaalde bewegingen om vaardigheden te perfectioneren. Een systematische, routinematige aanpak om continu verbeteren te stimuleren door problemen in kleine, beheersbare stappen op te lossen. Met behulp van een gestandaardiseerd coachings proces van vier stappen (richting, huidige toestand, doeltoestand, PDCA). 

Ikigai

Bron:

• Miriam Evers, De Japanse wijsheid van Ma, Op zoek naar de waarde van leegte in een volle wereld, Samsara 2025