INSPIRARATIE
Voór ik me vastbijt het promotieonderzoek van Ben Kuiken, heb ik me eerst maar eens verdiept in zijn ouwe boek De Zinmakers - over Nieuw organiseren in tijden van complexiteit en onzekerheid, zo luidt de ondertitel. En nu - na lezing - begrijp ik het compliment van Bens' uitgever om "complexe materie in eenvoudige bewoordingen aan de man te brengen".
Ben doet een boekje open over de (huidige) samenleving van complexiteit en onzekerheid. En laat zien dat we voortdurend streven naar controle en beheersing. Maar, dat dit ons bij complexiteit niet gaat helpen. Integendeel: meer regels en systemen betekent dat het nog complexer wordt!
We weten inmiddels wel dat veel maatschappelijke en organisatievraagstukken complex en taai zijn, maar we geven ons er vervolgens onvoldoende rekenschap van wat dat betekent. Sterker nog: we behandelen ze nog steeds zoals we elk ander probleem behandelen, namelijk als een technisch of gecompliceerd probleem.
Complexe vraagstukken vragen om een heel andere aanpak. Je kunt ze niet oplossen, je kunt er hooguit mee leren omgaan.
Hij staaft dit met voorbeelden uit de Jeugd GGZ, de politie en meester Mark. In al die gevallen dreigen de professionals te bezwijken onder regeldruk, en vastlegging/ verantwoording.
De eisen worden steeds talrijker en strikter, zo lijkt het, waardoor er voor professionals steeds minder professionele ruimte overblijft.
Veel professionals, vooral in de publieke zorg, hebben moeite om het hoofd boven water te houden en verliezen de zin in hun werk
Daarbij komt nog de bureaucratische reflex: bij constatering van een afwijking komt er .. meer controle :-(
we hebben een enorme behoefte aan voorspelbaarheid en controle
nog harder trekken en sleuren, met nog meer regels, procedures en verbeterplannen .. De vicieuze cirkel van maakbaarheid
Eén van de oorzaken waarom zoveel plannen en beleid mislukken, is dat we als het ware het leven (het geheel) eruit halen. We doen net alsof alles gecompliceerd is en knippen het op in stukjes en behandelen elk stukje als apart, zelfstandig onderdeel.
Een middel om wel (enigszins) grip op complexe zaken te krijgen is - het gebruik van beeldende taal. Metaforen.
De taal die we gebruiken (is) niet zomaar een spiegel is van de werkelijkheid. Onze taal bepaalt heel erg hoe we naar de werkelijkheid kijken.
Dit doet me denken aan een vroeg boekje van Jaap Peters & Rob Wetzels- "Niets nieuws onder de zon en andere toevalligheden". De toekomst zit in het heden verborgen. De verandering is er al - alleen je moet 'm (leren) zien. Daarbij helpt verandering van paradigma. Bekijk eenzelfde vraagstuk eens vanuit een andere bril. Bijvoorbeeld door het gebruik van metaforen.
We laten .. dingen weg als we een metafoor gebruiken, om de informatie behapbaar te maken. Dat is niet erg, als we ons er maar van bewust zijn en metaforen niet verwarren met de werkelijkheid zelf.
Geliefde metaforen voor organisaties als complexe systemen zijn die van een zwerm vogels, een school (vissen) of de ongelooflijke samenwerking tussen mieren.
de metafoor van de zwerm .. de spreeuwen vliegen in formatie, houden hun buurman of buurvrouw in de gaten (feedback) en zorgen ervoor dat ze niet aan de buitenkant terechtkomen.
De metafoor van de zwerm, officieel complex adaptieve systemen (CAS) genoemd, kan ons met andere woorden helpen de complexiteit behapbaar en misschien zelfs beheersbaar te maken. Dat is althans de droom die veel van het onderzoek naar deze systemen lijkt te motiveren.
Hoe interessant en leerzaam ook, deze vergelijking gaat op essentiële punten mank en zet ons op het verkeerde been. Ze wekt namelijk de indruk dat mensen net als spreeuwen, mieren of boids* eigenlijk heel simpele wezens zijn die zich altijd en overal aan een paar simpele spelregels houden. Ben refereert hier aan het werk van Stuart A, Kauffman (oa. The origins of order). (Boids zijn hersenloze apparaatjes die in interactie aan de hand van algoritmen patronen gaan vertonen.)
Kauffman stelt dat gezonde levende systemen complex gedrag móéten vertonen om in leven te blijven.
Levende systemen, zo stelt Kauffman, bewegen zich bij uitstek in het gebied tussen orde en wanorde, at the edge of chaos, omdat daar het meest complexe gedrag kan plaatsvinden, en omdat ze daar de beste overlevingskansen hebben. Ordelijk genoeg om stabiliteit te garanderen, maar vol van flexibiliteit en verrassing.
Mensen gebruiken denkgereedschap dat ze door de evolutie hebben verkregen om orde te scheppen in de wanorde, om zin te maken in een zinloze wereld. Dat is hún ordening, hún zin, die tot stand komt door middel van een ingewikkeld onderhandelingsproces tussen mensen. Het denkgereedschap is talig, en dat wil zeggen dat de betekenis ervan (de ordening) pas ontstaat in de interactie met andere mensen, in de gesprekken die wij met elkaar (en onszelf) voeren.
Ben vervolgd het boek over hóe de mens zin maakt. Zelfs met een praktisch hoofdstuk "Zin maken doe je zo". Hier kom ik naar aanleiding van zijn promotie zeker op terug.
Bron: Ben Kuiken, De Zinmakers, Nieuw organiseren in tijden van complexiteit en onzekerheid, uitgeverij Business Contaxt, 2018
WAT KAN IK VOOR JOU BETEKENEN
Ik help (afdelings) managers en teams in productie, logististiek, dienstverlening of non-profit.
Met het realiseren van Zelforganisatie.
Met als resultaat: meer betrokkenheid, lager verzuim, verantwoordelijkheid en een beter resultaat.
Copyright © Alle rechten voorbehouden
