Ik ben geïntrigeerd door Tijd. Tijd is een onnoemelijk en onomstotelijk (niet weg te denken) factor van belang (bij verandering). Ondanks dat tijd (en daarmee verandering) een constante is - zal ik er toch (of juist daarom) mee proberen te spelen. Zoals de kat in bijgaande video.
Tijd creëert een verschil. Tijdstip T+1 bén je niet meer hetzelfde als tijdstip T. Je gedachten, een koffiemoment, interacties, interrupties, - - maken voórt-durend wie je bent. Maak je op moment T een keuze - dan zullen er op moment 1 nieuwe ervaringen zijn. Als uitwerking van die keuze, maar ook los daarvan.
De Griekse filosoof Heraclitus wist al meer dan tweeduizend jaar geleden dat verandering de enige constante is.
Panta rhei, alles stroomt, je kunt niet twee keer
in dezelfde rivier stappen.
Heraclitus
Voor een 80-jarige, "Goh, alweér diezelfde verjaardag", gaat de tijd sneller dan voor een 11-jarige. Waarbij de eerste alles al een keer heeft beleefd - is voor de tweede alles nieuw, elke dag/ elke week weer. Het is anderzijds niet voor niks dat tijdens een bijna (auto)ongeluk (wie kent het niet) het wel lijkt alsof de tijd heeft stilgestaan! Óf wanneer in Carré plots licht en geluid uitvallen (psycholoog Hedderik van Rijn) dat een eeuwigheid lijkt te duren.
Maar - er is wat aan te doen! Door te scheiden bijvoorbeeld. Dat brengt je terug naar die 11-jarige: je wordt op jezelf teruggeworpen. Alles vanuit het hier en nu ontdekken. Het kan ook minder rigoureus - door bijvoorbeeld de tafel eens van plek te veranderen. Maar daar zitten grenzen aan.
Tijd - is relatief. Afhankelijk van Ruimte en Snelheid. Stel: je zet twee snelle auto's voor Carré aan de Amstel. Zelfde snelheidsmeter, zelfde tijdmeter. De ene auto rijdt met bloedsnelheid een rondje rond de aarde, de ander blijft gewoon staan. Bij terugkomst van die eerste auto, zal de klok .. .. minder ver staan! Deze heeft tijd gewonnen! (Astronoom Joeri van Leeuwen) Dat gaat nog beter wanneer je heel Carré met een raket de ruimte in schiet. Met G1 zwaartekracht, of beter nog: met G5. Dat laatste houden we niet heel lang vol. Bij terugkomst is er tijd gewonnen. Seconden, maar dat loopt snel op. Dat is ook de reden bij GPS-satellieten (grote afstanden, met snelheid) de tijd per seconde gecorrigeerd moet worden! Anders zit je al snel honderden meters (tot kilometers) mis.
Oorzaak van dit alles: de Lichtsnelheid is constant. Gooi je een bal met 20 km/h snelheid uit een rijdende trein (die 100 kmtr/ uur rijdt) dan komt die bal aan .. .. met 120 kmtr/ h.. Straal je vanuit diezelfde rijdende trein met een zaklantaarn, dan komt dat licht (daarbuiten) aan .. .. met nog steeds de snelheid van het licht! Als de lichtsnelheid absoluut is, dan moet de Tijd met Ruimte compenseren.
Klok-tijd, dat is een uitvinding van onszelf. (Wetenschapshistoricus Susanna Bloem). Die kloktijd kan ons gék maken ("druk, druk druk") - tot aan psychiatrisch toe. In dat laatste geval werkt muziek aantoonbaar. "Muzak" (voortkabbelend) brengt tot rust, waar dat bij een goed Prince nummer niet gaat lukken. Het helpt mensen in therapie wanneer ze hun eigen, passende muziek kunnen (laten) vormgeven!
Neuropsycholoog Erik Scherder heeft nog een goeie tip: neem 2 maal daags 15 minuten de tijd .. .. om niets te doen. Verspil de tijd! Ga uit het raam staren tijdens je treinrit, voer even geen gesprek - doe niks! Je hersenen gaan zo terug naar de Default-stand. We hebben dat nodig, 2 maal daags. Het is niet voor niets dat we onder de douche, of anderszins wanneer aan het niksen zijn - de gaafste ideeën krijgen! En wees daar BLIJ mee! Onder zijn patiënten aan het Amsterdam UMC zijn mensen die dat niet meer kunnen beleven.
Biomechanisch Ingenieur Eline van der Kruk probeert de tijd te vangen. Wát maakt dat Femke Bol 2024 weliswaar fenomenaal Olympisch Kampioen werd, maar nét die 2/1000'ste tekortkwam voor een nieuw wereldrecord. Hoelang (kort) duurt het eigenlijk voordat onze hersenen eén van onze 600 spieren aan het werk zet.
Dit alles gisteravond tijdens het 10-jarig feestje "Wat als de tijd stopt" - van de Universiteit van Nederland. Een zeer toegankelijk samenwerkingsverband van 15 Nederlandse Universiteiten. In de mooiste collegezaal van Nederland: Carré. Ik was me niet bewust dat het bestond. Het was een bijzondere avond. Er gaat voor mij een nieuwe wereld open.
Opening van de avond was het verhaal van Mei Nelissen. Als Paleo klimatoloog boort zij bijvoorbeeld in de Middellands Zee, tot zo'n 50 miljoen jaar terug. En ja - er zijn periodiek enorme klimaatschommelingen. "Je kunt er de klok op gelijk zetten". Maar óf wij die als mens gaan overleven?
En last but not least was er Psychiater en Filosoof Hedderik van Rijn. Tijd/ het leven heeft alleen maar zin .. .. met de dood. Wat áls jou bij de geboorte de keuze wordt gegeven "schrijf je eigen levens scenario"- komt de dood daarin voor? Bij Neen - wordt het saai. Want ook je gebreken gaan eeuwig voort-leven. Dit deed me denken aan het prachtige lied van Harrie Jekkers "De ballade van de dood" (YouTube - zoek met BNNVara erbij).
Il
Is tijd uni directioneel - on-omkeerbaar? Het gangbare denken is dat het hier en nu wordt beïnvloed door wat er in het (naaste) verleden is gebeurd. Een vorige periode heeft invloed op de volgende periode. Dit wordt ook wel "path-dependence" genoemd. De tijd is eenrichtingsverkeer, ook wel a-symmetrisch genoemd. Wat er in het heden gebeurt is niet los te zien van het verleden. Het bouwt op elkaar voort.
Volgens Prigogine gaan álle processen in de tijd voóruit. They are called "time-irreversible" and define the arrow of time".
Hij geeft daar voorbeelden van.
The arrow of time expresses the fact that - in the world about us the past is distinctly different from the future. Milk spills but doesn't unspill; eggs splatter but do not unsplatter; waves break but do not unbreak; we always grow older, never younger.
Ilya Prigogine
Maárrr .. .. natuurkundige wetten spreken dit tegen, alleen is dit in de praktijk
nog niet aangetoond.
the relevant fundamental laws of nature make no
such distinction between the past and the future.
The mathematics used to make the calculation - doesn’t care whether the photon travels forward or backward in time.
Sterker nog, volgens Richard Feynman (van het het gelijknamig diagram) is de quantum wereld (quarks, ionen, protonen) alleen te begrijpen als we meenemen dat deeltjes terug kunnen gaan in de tijd.
Het blijft verwonderlijk - áls volgens natuurwetenschappelijke wetten - processen net zo goed in tijd terug kunnen (of zelfs moeten) lopen, hoe kan het dat we dit (nog) niet in de werkelijkheid zien gebeuren?
Omkering van tijd is voor mij een eye-opener. We zeggen vaak dat alleen het heden telt. Omdat het heden is, het verleden geweest en de toekomst nog komt. Hier en nu is het enige wat telt.
Deleuze draait het om: van het heden kunnen we zeggen dat het was. Van het verleden juist dat het eeuwig ís. Zaken dragen altijd hun verleden met zich mee. Denk aan de jaarringen van een boom. We zijn (in het nu) wat we gaandeweg zijn geworden. Dit betekent dat het heden voorbijgaat, voortdurend wordt. Terwijl het verleden er altijd is.
Het verleden maakt ons tot wie of wat we zijn. Daarmee verschillen we per definitie van anderen, maar ook van onszelf (van wie we gisteren waren). En moeten we van het heden zeggen “…dat het ‘was’, en van het verleden dat het ‘is’.
Deleuze baseert zich op de Franse filosoof Bergson. Deze redeneert dat we de tijd van de klok kunnen onderverdelen in zoveel momenten als we maar willen. Zodat we kunnen zeggen dat iets gisteren is gebeurd, in het jaar 1910, of juist morgen gaat gebeuren.
We verwarren we volgens Bergson deze klok-tijd met échte tijd - als pure duur (‘pure duration’). Echte tijd (‘pure duration’) is ondeelbaar. Het is een puur worden, wat zich voortstuwt naar een onbekende toekomst.
Bron:
Veel dingen in de natuur hebben de neiging zichzelf te synchroniseren. Thijs Homan verwijst naar een mooi verhaal van Christiaan Huygens. Als je vroeger op de grote vaart wou navigeren, dan was een klok een belangrijk hulpmiddel om je positie te bepalen.
Huygens had een mechanische klok uitgevonden die op een bewegende boot kon blijven functioneren. Híj had er daarvan twee meegenomen. Hij werd ziek - en vanuit zijn bed realiseerde hij zich .. .. dat ze precies tegelijk sloegen?! Hij probeerde ze nog een eindje uit elkaar te zetten, maar de klokken bleven zich aan elkaar synchroniseren. Ook toen hij er een plankje tussen zette. Pas als ze ver uit elkaar stonden deden ze het niet meer.
Hoe dat precies gaat met die 2 klokken, dat wisten we lange tijd niet.
Niet levende systemen die niet denken, maar toch doen? In de natuur is er een diep ingebakken tendens tot synchronisatie. Maar hoe het in dit geval precies zit legt Steven Strogatz haarfijn uit in bijgaande TED-talk.
Bron:
Als je een organisatie ziet als systeem, een dynamisch netwerk, dan zal dat soms in evenwicht zijn. Maar doordat het complex en levend is, met miljoenen connecties buiten de organisatiegrenzen - krijg je ook "out of control" bewegingen.
IIn planmatige veranderingen worden deze onregelmatigheden weggeredeneerd, door deze aan te duiden als meetfouten of toevallige afwijkingen. In de chaos- en complexiteitstheorie echter is het niet voldoen aan de vooraf gestelde normen een daad van zelforganisatie.
Afwijkingen die zich in de tijd voordoen zijn weak-signals van de toekomst, van een nieuwe ordening. Als aanpassing in de tijd, kern van evolutie.
Bron:
egosysteem
ecosysteem
Evolutie als proces waarbij levende wezens over (veel) generaties veranderen - voornamelijk als gevolg van natuurlijke selectie van genetisch gevarieerde kenmerken.
De natuur is hard - wat niet voldoet komt niet meer terug.
Lang dacht men dat homoseksualiteit door de evolutie eruit zou worden gefilterd, maar het komt bij veel dieren (pinguïns, dolfijnen) in grote getale voor.
Via de landbouwrevolutie en later de wetenschappelijke revolutie verandert de positie van de mens in relatief korte tijd in die van meest dominante dierensoort in de wereld. Aan de andere kant is de kans groot dat de mieren en kakkerlakken hier nog leven als de mens al lang is uitgestorven of vertrokken.
WAT KAN IK VOOR JOU BETEKENEN
Ik help (afdelings) managers en teams in productie, logististiek, dienstverlening of non-profit.
Met het realiseren van Zelforganisatie.
Met als resultaat: meer betrokkenheid, lager verzuim, verantwoordelijkheid en een beter resultaat.
Copyright © Alle rechten voorbehouden
