SKILLS
Zoals een omvangrijke, ongeordende bibliotheek niet zoveel nut afwerpt als een middelgrote
die wel geordend is, zo is ook een grote hoeveelheid kennis die niet door ons eigen denken is verwerkt, veel minder waard dan een kleine hoeveelheid die wij zelf hebben doordacht. Want pas door wat men weet van alle kanten te combineren, door het vergelijken van iedere waarheid met iedere andere waarheid, maken wij onze kennis volledig eigen.
Arthur Schopenhauer
filosoof 1788 - 1860
Het Socratisch gesprek is een poging - door systematisch overleg een gemeenschappelijk antwoord te vinden op een fundamentele vraag.
Het onderzoekt vraagstukken rond kernbegrippen als waarheid, kennis, schoonheid en waarde. Aan de hand van een concreet voorbeeld, een ervaring van eén van de deelnemers.
Socratisch gesprek is
Het Socratisch gesprek is eigenlijk een systematische reflectie op ervaring. Onder begeleiding van een gespreksleider. Deze houdt de gespreksregels in acht, en kan een aantal specifieke instrumenten hanteren. Bijvoorbeeld: een deelnemer (op elk moment) vragen in zijn eigen woorden te herhalen wat een andere deelneer zojuist heeft gezegd. Je moet er dus wel "bij" blijven.
Socratische dialoog niet te verwarren met Sociocratie. Als manier van besluitvorming/ organiseren - gericht op consent. Niet van "we zijn het eens, maar "we hebben geen overwegend bezwaar" tegen een keuze of oplossing. Terwijl Socratisch gesprek meer toewerkt naar consensus, overeenstemming. Of eigenlijk meer nog - begrip, kennis, zelfreflectie.
Socrates wordt wel gezien als "vroedvrouw" of beeldhouwer van de waarheid". "De waarheid" zit al in je! Anamnese = "herinnering" = de waarheid is al aanwezig, je moet haar alleen nog zien te ontdekken door haar te expliciteren. Dóe onderzoek, wees nieuwsgierig. Iedereen heeft een eigen mening (waarheid) - bevraag! "Hoe kom je daartoe"; Beproef de waarheid. Benut anderen om (jezelf) te begrijpen. Zijn uitgangpunt was dat je inzicht niet verwerft door het voorgeschoteld te krijgen, maar alleen door zelf te denken.
In 399 voor Christus wordt hij op beschuldiging van ongeloof en bederf van de jeugd voor de rechters gedaagd -en ter dood veroordeeld. Hij dronk de gifbeker in het bijzijn van een paar goede vrienden.
Socrates (469-399 v Chr.) heeft geen boek geschreven maar beoefende de filosofie in gesprek. Meestal op straat, in de Atheense Stoa. Dit was een langgerekte zuilengang, die vooral als marktplaats gebruikt werd. Socrates ondervraagt vooral - bestuurders en Sofisten. Die laatste zijn rondtrekkende onderwijzers die tegen betaling lesgeven in ethiek, logica en retorica. Socrates ondervraagt graag de mensen die het dénken te weten, en toont vervolgens aan dat ze eigenlijk .. .. niets weten.
We kennen zijn methode en denkbeelden uit geschriften van anderen, van wie zijn leerling Plato de belangrijkste is. Door het uitwisselen en toetsen van meningen bracht hij zijn gesprekspartners tot een onderzoek van hun eigen praktijk, hun ervaringen en hun opvattingen van wat belangrijk is in het leven.
De indruk die Socrates op zijn gesprekspartners achterlaat - is overweldigend. Hij is een kei in het vinden van tegenstrijdigheden. Wat leidt tot Aporia = verwarring = een besef van niet weten. Juist in die onwetendheid vindt hij openingen om "van de grond af aan" een inzicht uit te werken/ te verhelderen.
Wat is er anders aan een Socratische dialoog
Voor een Socratisch gesptrek horen de volgende regels/ uitgangspunten. Een begeleider faciliteert het gesprek.
Zij die het ongewone nodig hebben om zich te verwonderen -
geven er blijk van het vermogen te hebben verloren om filosofische vragen te stellen
Josef Pieper
Filosoof
Het acroniem T O V E R E N geeft structuur om in overzichtelijke tijd een socratisch gesprek te kunnen doen.
stap
1. Tijd
Spreek van tevoren af hoeveel tijd je inruimt voor de Socratische dialoog. Met een getrainde groep kun je in een half uur al ergens komen. Maar reken eerder op uren, of gebruik verschillende (opeenvolgende) sessies.
2. Onderwerp
Formuleer een uitgangsvraag of thema met enkele woorden op een flip-over. Het is van belang dat het onderwerp voldoende breed is dat het iedereen aan kan haken.
3. Vragen stellen
Ieder krijgt de gelegenheid om vragen te stellen bij het onderwerp, om het te verduidelijken.
4. ervaring uit de eigen praktijk
Ervaring zoeken uit de eigen praktijk: hoe komt je de vraagstelling tegen in je eigen werk/ leven? Socratisch gesprek is gericht op het onderzoeken van eigen ervaringen. Kom met een voorbeeld -
ervaring
In 1999 heb ik deelgenomen aan de cursus Socratisch gesprek, bij de Volks Universiteit 's-Hertogenbosch. Met een groep van 8 deelnemers spendeerden we 6 avonden van 2 uur. Onder begeleiding van Heleen Hörmann.
Ons thema is "eerlijk zijn". De vraag daarbij: heb je een ervaring waarin je vond dat je eerlijk hoorde te zijn.
Wat ís eerlijk? Wanneer ben je eigenlijk eerlijk? Is er een afweging om niet (helemaal) eerlijk te zijn? Wij gaan het toespitsen op de vraag: wannéer hoor je eerlijk te zijn?
In de cursus kozen wij de volgende casus:
"Bij de evaluatie van een cursus - moest eén vrijwilligster verteld worden, dat zij op dat moment niet geschikt was om het werk te gaan doen. Ik had besloten haar dit eerlijk te vertellen"
Uit eén concrete ervaring kunnen we "een waarheid" met algemene geldigheid destilleren. In tegenstelling tot bijv. een Marcel van Dam, die met "De achterkant van het gelijk" juist werkte met Hypothesen. In het concrete zit veel waars!
We gaan afpellen wat er niet toe doet. Middels het principe van "regressieve abstractie" (Leonard Nelson 1882 - 1927). Op basis van een concrete ervaring gaan we "met terugwerkende kracht" steeds abstracter - tót we bij de kern komen. Dit klinkt tegenstrijdig met "afpellen". Wat we proberen te vinden is onderliggende waarden/ principes. Om te komen tot een grotere algemene waarde. De waarheid die achter dit voorbeeld ligt.
Er zijn verschillende rollen:
En alternerend die van
Uit alle ervaringen wordt eén concreet voorbeeld geselecteerd. Waarbij de minderheid (zeker de inbrenger) een veto recht heeft. Ieder moet zich er goed bij voelen. Vat het gekozen voorbeeld samen in 4 tot 5 zinnen. Geschreven in de "Ik-vorm". De inbrenger beschrijft het voorbeeld zo gedetailleerd, dat de gespreksdeelnemers er een goed beeld van krijgen.
Beperk het voorbeeld tot een cruciale handeling, ervaring of oordeel.
- feit - wat is er feitelijk gebeurd -
- handeling - wat hebt je zelf gedaan in de situatie
- gevoel - wat betekent de situatie voor jezelf, hoe voel je je erbij
- vraag - wat is de vraag die we gaan onderzoeken
5. Reacties
De anderen verplaatsen zich in de positie van de casushouder. Zouden zij hetzelfde doen, zeggen, denken, voelen - of iets ander? Wissel de beelden en argumenten uit. Reageer en reflecteer. In een sfeer van gezamenlijk onderzoek. Geen debat. Schort je oordeel op, en stel vragen als:
- gevoel - wat zou de situatie voor jou betekenen
- handeling - wat zou jij in dit geval doen
- oordeel - wat is volgens jou het antwoord op de gestelde vraag, en
- wat zijn dan onderliggende waarden, principes,
Het onderzoek van de fundamentele vraag is niet afgesloten, zolang er nog nog elkaar tegensprekende opvattingen onder de deelnemers worden aangehangen.
6. essentie
Van de besproken ervaringenIeder benoemt voor zichzelf de essentie van het onderwerp. Wat gaat je aan het hart/ wat moeten we ter harte nemen. Het gaat daarbij niet om gelijk hebben/ krijgen. Maar wat is het meest waar? En - het verlaten van je (oorspronkelijk) standpunt = winst!
Wie sterk staat - zwicht voor argumenten
Eerlijkheid, jouw beeld
van goed en kwaad,
jouw beeld van de waarheid
Jules Deelder
7. napraten
Hoe liep het gesprek? En wat zou je een volgende keer anders doen.
zaakgesprek - over de inhoud
De vraag verhelderen, verdiepende vragen over de geschetste situatie:
- het betreft een vrijwilliger begeleiding terminale zorg. Daarnaast is professionele hulp en zorg beschikbaar
- de vrijwilligers bestaan uit een groepje van 6, divers samengesteld
- reden voor de afwijzing van de kandidaat is emotionele instabiliteit. De indruk bestaat dat de kandidaat verlies uit het verleden nog niet heeft verwerkt. De kandidaat wil daar niet op in gaan, en dreigt zelfs met "anders haak ik af" en "dan hoeft het voor mij niet"
Na lang en soms moeizaam praten, komen we tot de conclusie dat je deze casus op twee punten kunt toespitsten:
- de eerlijkheid van de beslissing, zoals door de beslisser (en collega's) genomen, en
- de eerlijkheid van het vertéllen van die beslissing. Waarbij als feit gezien wordt dat deze is genomen is. Al dan niet gerecht.
De inbrenger kiest voor de tweede variant - de eerlijkheid van de beslissing zelf vormt voor haar geen punt. Wel de vraag of het eerlijk was om deze mét motivatie aan de kandidaat te vertellen. Heeft de kandidaat daar récht op?
We herhalen de uitgangsvraag vraag, in eigen woorden. Is de vraag nu wat is eerlijkheid, of wanneér moet je eerlijk zijn? En eerlijk tegenover wie? Kan dat ook tegenover je zelf zijn?
metagesprek - over het gesprek
Er ontstaat in de groep een gevoel van onbehagen: zijn we met hetzelfde bezig?
Zo'n verwarring is typisch voor een Socratisch gesprek. Socrates bracht zijn gesprekspartners steevast tot een punt van irritatie, waarbij ze het niet meer wisten. Juist in die onwetendheid vond hij openingen om bij wijze van spreken van de grond af aan een inzicht te verhelderen - uit te werken.
"Bij de evaluatie van de cursus "begeleiding terminale patiënten in de thuissituatie", besloot ik, eén van de drie cursusleiders, de aspirant-vrijwilliger te vertellen dat wij haar op dat moment niet geschikt vonden voor het betreffende werk"
"Wegens emotionele instabiliteit", hoort daar niet in thuis.
Wat was (volgens ons) de eerlijkheid in het voorbeeld?:
- "datgene wat je meent ook (eerlijk) aan de betreffende persoon meedelen. Wat je zegt en wat je meent moet in overeenstemming zijn.
- het is doordacht, geen oprisping.
- "datgene wat je zegt en je doordachte mening moeten in overeenstemming zijn"
Eerlijkheid is dan: "hoewel datgene wat je zegt kwetsend kan zijn, en daardoor vervelend is om te vertellen, tóch je doordachte mening geven. Zodat datgene wat je zegt in overeenstemming is met je mening.
Wat ik nú 2021 nog makkelijk terug haal (de cursus was 1999!) is dat het een bijzondere ervaring is. Een heel andere (dan normaal/ gewend) manier om met elkaar van gedachten te wisselen. Ik heb aan den lijve ervaren dat het bijna vreemd is dat er niet iemand "gelijk" hoeft te hebben of te krijgen. Dat het mooi is om op elkaar voort te bouwen. De kunst (onder)vinden om elkaar - en daardoor jezelf - beter te leren begrijpen. Leren je eigen oordeel los te laten. Daar is wel tijd voor nodig, en soms moet je zeker door een irritatiegrens. Maar uiteindelijk - is het dik de moeite waard! En in de huidige tijd (oplopende irritaties, kortere lontjes, tweespalt in de samen-leving) van enorm belang.
WAT KAN IK VOOR JOU BETEKENEN
Ik help (afdelings) managers en teams in productie, logististiek, dienstverlening of non-profit.
Met het realiseren van Zelforganisatie.
Met als resultaat: meer betrokkenheid, lager verzuim, verantwoordelijkheid en een beter resultaat.
Copyright © Alle rechten voorbehouden
