INSPIRARATIE
Dank @Energized voor een mooie Holacracy meet-up - over "Organiseren als in de natuur". En niet Natuurlijk organiseren. Natuur is niet iets wat buiten ons ligt. Wij zijn natuur.
Taal doet ertoe. Zo is het weer niet goed, noch slecht - het is. En het maakt wel degelijk verschil of je spreekt van slaaf of tot slaaf gemaakten. Zo is het voor organiseren niet Zelforganisatie versus hiërarchie, net als de oude Grieken spraken van Natuur versus Cultuur, maar Zelforganisatie - als een door-geëvolueerde vorm van organiseren.
Volgt u me nog? We zagen in de oude tijd organisaties als familie, toen als machines (lastig te veranderen, moeite om onder controle te houden, de mens als Human Resource en alles voóral maximaliseren). Tot aan nu: we zien organisaties als levend systeem. Adaptief - blijvend aanpassen. Controle betekent in dit geval condities meegeven alsook richting mee.
Zo komen we tot ecologie, met "levels of organization". Een taak is een afgrond deel van een rol, welke weer deel is van een cirkel, als deel van een organisatie. Alle zijn ze zowél een deel áls geheel. Dat vraagt om een balans tussen autonomie (niet teveel, en zeker niet te weinig) en verbinding. Zodat we gezamenlijk grotere "levels of complexity" aan kunnen. Een mier is een mier - maar een mierenhoop is een ingenieus systeem wat voor luchtcirculatie en daarmee verkoeling zorgt.
Termietenheuvels worden vele meters hoog. Voor de ventilatie worden ze uitgerust met luchtschachten. In de nacht komt hierdoor koele lucht binnen. Dit koelt overdag de heuvel om in de loop van de dag via de schoorstenen weer t vertrekken. Ander termietensoorten maken gebruik van een soort poriën in de heuvel. Ventilatie zorgt er ook voor dat de termieten effectief kunnen bouwen. Ze rollen bolletjes grond naar boven, die vervolgens door de aangezogen lucht snel drogen. Hierdoor wordt een toren stevig. Door de luchtgaten is bovendien minder materiaal nodig. Hierdoor is het gewicht minder en storten de torens minder snel in elkaar. Een olifant krijgt ze nog niet om.
Bron: Het natuurcanvas, Rick Lindeman, 2023
Evolueren is aanpassen aan inherente diversiteit. Constant aanpassen in plaats van zo nu en dan een reorganisatie. Zelf-organiseren is als het ware - het inbouwen van evolutie. Door spanning (neutraal begrip, suggestie: benoem het als kriebel) als impuls om te komen van een huidige naar een gewenst (potentiële) situatie. Aanpassen is experimenteren, we gaan iets doen, ténzíj het aantoonbaar schadelijk is.
En dan bleven er ook nog veel paralellen onbesproken. Zoals dat Olifanten Matriarchaal zijn - de vrouwtjes hebben het voor het zeggen. Waar de Chimpansees juist weer patriarchaal zijn: de mannetjes hebben het voor het zeggen - tótdat het oudste vrouwtje ze op hun plek zet.
En - olifanten foerageren 22 uur per dag, Leeuwen daarentegen slechts 2 uur per dag (indien nodig) en luieren de overige 22 uur zodat ze ze zo weinig mogelijk energie verbruiken. Chimpansees hebben een vast ritme: 18 uur gaan ze slapen, tot 06 uur 's-ochtends weer op. Of ze nou in Afrika zijn of niet.
Kortom: meer vragen dan antwoorden! #BenIkWeerMooiKlaarMee @CharlottevanLeeuwen. :-) Dank!
Ik ben groot fan van het boekje "Niets nieuws onder de zon en andere toevalligheden" van Jaap Peters & Rob Wetzels. De "dubbele-S" curve (van levenscycli) die hierin beschreven wordt laat zien dat de toekomst al in het heden verborgen zit! De verandering is er al - alleen je moet 'm (leren) zien met een "verticale blik" (anders kijken in het hier en nu) in plaats van een horizontale (in de toekomst proberen te kijken). Wat hierbij helpt is verandering van paradigma. Eenzelfde vraagstuk eens met een andere bril bekijken. Bijvoorbeeld door het gebruik van metaforen.
Een onuitputtelijke bron voor metaforen is de natuur. We maken daar per slot van rekening zelf deel vanuit. Organisatie ecologie is met een andere bril naar je eigen organisatie kijken. Het gebruik van de lessen uit de natuur heet Biomimicry. Letterlijk: het nadoen van de natuur. Bionica is bijvoorbeeld de technische variant: het gebruik van natuurlijke systemen in technologie.
Bijsluiter: hoewel we veel van de natuur kunnen leren, moeten we ervoor waken dieren menselijke eigenschapen toe te kennen. Dit wordt antropomorfisme genoemd: het tonen of behandelen van dieren, goden of voorwerpen alsof ze menselijk zijn - qua uiterlijk, karakter of gedrag. Er ís geen goed of fout, er zijn mechanismen die werken of niet. De gekozen metafoor is maar eén van de brillen waarmee je kunt kijken. Zo vonden wetenschappers die dáchten dat licht uit golven zou bestaan .. golven. Andere wetenschappers, die dachten dat licht uit deeltjes zou bestaan, vonden .. deeltjes. Maar dat licht uit allebei bestaat zagen géen van beide groepen. Eén perspectief bleek niet genoeg. Het is belangrijk af en toe van bril te wisselen om je niet blind te staren.
There were six men of Hindustan,
to learning much inclined,
Who went to see an elephant,
though all of them were blind,
That each by observation
might satisfy his mind.
The fourth reached out an eager hand,
and felt above the knee,
"What this most wondrous beast
is like is very plain" said he,
"'Tis clear enough the elephant
is very like a tree."
The first approached the elephant,
and happening to fall
Against his broad and sturdy side,
at once began to bawl,
"This mystery of an elephant
is very like a wall."
The fifth who chanced to touch the ear said, "E'en the blindest man
Can tell what this resembles most;
deny the fact who can;
This marvel of an elephant
is very like a fan."
The second, feeling of the tusk,
cried, "Ho, what have we here,
So very round and smooth and sharp?
To me 'tis mighty clear,
This wonder of an elephant
is very like a spear."
The sixth no sooner had begun
about the beast to grope,
Than seizing on the swinging tail
that fell within his scope;
"I see," said he, "the elephant
is very like a rope."
The third approached the elephant,
and happening to take
The squirming trunk within his hands,
thus boldly up and spake,
"I see," quoth he,
"the elephant is very like a snake."
So six blind men of Hindustan
disputed loud and long,
Each in his own opinion
exceeding stiff and strong;
Though each was partly in the right,
they all were in the wrong!
Bronvermelding:
Onderstaande megaforen zijn ontleend aan het boekwerkje
Het natuurcanvas, door Rick Lindman, 2023
De theoretische biologe Charlotte Hemelrijk heeft een computermodel gemaakt waarmee ze het gedrag van zwermen kan simuleren. De eerste stap was - te kijken naar een school vissen. Als je onder water zo'n school tegenkomt dan zie je dat die uiteindelijk een lang gerekt geheel vormt. De haringen of sardines kunnen héel snel alle kanten op als er een roofvis op ze af komt. Hun grote aantal werkt beschermend. De roofvis heeft moeite heeft zich te focussen. En zal proberen eén of enkele exemplaren van de school te isoleren.
Hemelrijk programmeerde slechts drie regels, waarmee ze de beweging en vorm van scholen vis in beweging, kon simuleren:
Voor zwermen vogels werkte dit niet helemaal. Als je naar zwermen spreeuwen kijkt, dan zie je dat die ook meer van vorm veranderen dan scholen vissen. Hemelrij moest blijkbaar nog regels toevoegen. Ze wist wélke, toen ze bedacht dat het vliegen in de lucht anders is dan het bijna zwaartekracht-loze zwemmen in scholen. Bovendien vliegen vogels schuin als ze een bocht maken en verliezen ze hoogte als ze snel moeten keren.
De regels voor een groep fietsers zijn niet veel naders dan die van een zwerm vogels. Bij mensen is er eén belangrijke toevoeging: ze moeten elkaar duidelijk maken dat ze elkaar gezien, gehoord of gevoeld hebben.
Bron:
Bijen krioelen op een bijenraam. Op het eerste gezicht lijkt het alsof hun bewegingen doelloos zijn. Maar elke Bij heeft een duidelijk beroep: de ene zorgt voor de larven, de ander voor de koningin. Weer andere bijen verdedigen de korf of brengen nectar naar binnen. Meer ervaren bijen gaan als verkenners op zoek naar nieuwe bronnen van voedsel.
De metafoor "Tragedy of the commons" van William Lloyd - beschrijft hoe boeren die een gemeenschappelijk stuk grond bewerken vaak niet de maximale opbrengst halen. Áls een boer een extra koe toevoegt, ten opzichte van het optimale aantal - heeft hij er voordeel van (extra melk en meer vlees) terwijl het nadeel (minder ruimte, minder gras voor allen) collectief wordt gedeeld. Doordat elke individuele boer deze afweging maakt, is overbegrazing van het veld het gevolg!
Bij mensen spelen persoonlijk gewin en andere belangen een belangrijke rol. Voor ons is het dan ook heel moeilijk om een oplossing te kiezen voor een collectief.
Wanneer kunstmatige intelligentie zich alleen op individueel belang richt, loopt met zelfrijdende auto's het verkeer nét zo vast als nu. De bestuurder die denkt dat voor hem die andere baan toch net iets sneller is, verergert de file.
samenwerking gaat op basis van wederkerigheid. Bij verder ontwikkelde soorten kan er tijd zitten tussen het leveren van een dienst en het ontvangen. Zo lopen stokstaartjes die op wacht staan zelf risico en kunnen ze niet eten, maar weten ze dat later ze ook zelf bescherming zullen ontvangen.
Verder lezen:
Von Frisch deed in de jaren twintig onderzoek naar hóe bijen de locatie van een voedselbron naar de andere bijen communiceren. Hij zette op bepaalde afstanden voedselbronnen neer, elk in een andere windrichting. Bij elke voedselbron stond een helper. Deze markeerde de passerende bijen met een likje verf. De bijenkorf was doorzichtig. Zo kon Frisch onderzoeken hóe de bijen vervolgens aan elkaar vertellen waar de voedselbron is.
Dit doen ze door middel van een kwispeldans! Na vele dansen te hebben bekeken, ontdekte Von Frisch patronen. De hoek van de dans ten opzichte van de zon gaf aan welke kant de bijen op moesten - voor een goede voedselbron, Daarnaast gaf het aantal kwispels aan hoe ver ze van de bron verwijderd waren. Von Frich varieerde vervolgens de kwaliteit van de bronnen. Een betere bron zorgde ervoor dat de verkenner het dansje vaker uitvoerde.
Wanneer een bijenkorf te vol raakt, dan wordt het voor een deel van de zwerm tijd om te vertrekken. Er worden dan nieuwe Koninginnecellen aangemaakt. Maar hóe vindt een zwerm bijen een nieuwe plek?
In Honeybee Democracy beschrijft Thomas Seeley hóe bijen hun keuze maken voor een nieuwe woonplek. In het boek vertelt Seeley allereerst hoe hij dit heeft onderzocht. Op een klein rotseiland, zo'n 12 mijl voor de Atlantische kust kon hij onderzoek verrichten waarbij storende omstandigheden konden worden uitgeschakeld. Seeley zorgde voor de zwermen, bestudeerde hun gedrag en rende erachteraan om te kijken waar ze heén gingen.
De ideale locatie voor een bijenvolk blijkt 15 tot 40 liter groot te zijn. Met een kleine ingang - liefst hoog en op het Zuiden. Bijen-scouts (een rol voor de meer ervaren bijen) verkennen het eiland op zoek naar geschikte locaties en keren dan terug. Als een bij een mooie locatie heeft gevonden, maakt deze dat duidelijk door thuis een dansje te doen. Andere bijen dansen over de locaties die zíj hebben gevonden. Vervolgens gaan andere bijen bij de aangeprezen plekken kijken. Ze kiezen zich op basis van enthousiasme van de adverterende scout. Ze beoordelen het enthousiasme aan het aantal dansjes dat de verkenner doet. Hóe de scout de locatie aan de bijen doorgeeft, en hóe daar te komen beschrijft het boek ook.
Op locatie maken de bijen een onafhankelijke analyse. Als ze de mening van de verkenner delen, dan dansten ze ook voor die plek. Zo komen er steeds meer bijen die dansen voor de "goede locatie". Dit zijn locaties die positief scoren op de indicatoren grootte en hoogte en richting van de ingang.
Het geniale in deze systematiek is hoe een besluit tot stand komt. Consensus is immers niet makkelijk te bereiken met zo'n 10.000 bijen in een zwerm. Dit gebeurt door middel van een actief debat! Na een aantal keren (een aantal bezoeken) stoppen bijen met hun dans. Dit betekent dat een plek steeds nieuwe aanwas moet krijgen om populair te blijven. De oorspronkelijke scout is dan inmiddels allang gestopt. Ook blijven bijen nieuwe locaties verkennen. Hierdoor worden in de loop van het debat (zo'n 5 tot 20 uur) meerdere locaties overwogen. En komen verschillende opties ruimschoots aan bod.
Maar hoe dan nemen de bijen een besluit? Ze doen dat wanneer een plek het quorum heeft bereikt. Dit is het moment wanneer (het quorum van) ongeveer 30 verkenners tegelijkertijd danst. Doordat dit ondertussen andere bijen zijn dan de oorspronkelijke dansers, zijn in totaal zo'n 400 bijen erover uit dat dit de beste plek is.
In Seeing like a state beschrijft James C. Scott hoe de staat complexe problemen wetenschappelijk probeert aan te pakken, zonder de complexiteit te begrijpen. Scott gebruikt het voorbeeld van Duitse productiebossen. Dit zijn bossen die worden geplant voor langdurige houtproductie. Deze werden geplant na bestudering van oude oerbossen, in het Oosten van Duitsland en in Polen. Er werd een "Normalbaum" gedefinieerd - die leek op succesvolle bomen uit die oerbossen. Maar - de productiebossen bleken al snel kwetsbaar voor brand en ziektes. De fout was gemaakt om te kijken naar een succesvolle losse boom in plaats van het hele systeem.
Bron: Het natuurcanvas, Rick Lindeman, 2023
Een oerbos is een voorbeeld van stabiliteit, maar de stabiliteit zit juist vaak in het continu vernieuwen.
Wanneer een visser eén krab vangt, redt de krab zich uit een mand. Wanneer hij er tien vangt, werken de krabben elkaar onbewust tegen, doordat ze allemaal hetzelfde gedrag vertonen.
Kippen kennen een ranking, de pikorde. De kip die de baas is pikt de kip onder haar, de kip die gepikt wordt pikt vervolgens ook de kip die onder haar zit - en zo gaat het door tot de laagste kip is bereikt. Kippen kunnen tot wel 85 kippen herkennen, en op volgorde plaatsen.
Planten kunnen via schimmelnetwerken met elkaar "praten"! Ze contacten via zogenaamde mycorrhiza , een samenlevingsvorm van schimmels met de wortels, dat ervoor zorgt dat bomen signalen kunnen uitwisselen. Elkaar zelfs kunnen steunen met voedingsstoffen wanneer dat nodig is. Sommige wetenschappers noemen dit ook wel het Wood Wide Web, omdat het overeenkomsten vertoont met internet: decentraal met afzonderlijke samenwerkende kernen.
Bron: Het natuurcanvas, Rick Lindeman, 2023
De strakke lijnen van vogels hebben productontwerpers al eeuwenlang geïnspireerd. Mooi voorbeeld zijn de laatste modellen van Shinkansen, Japans' hogesnelheidslijn. Deze bestaat sinds de jaren zestig maar werden pas in de jaren zeventig zó snel dat ze een grote knal gaven als ze uit tunnels kwamen. Eén van de ontwerpers was ook vogelaar. Hij zag hoe Ijsvogels in het water doken, zónder een grote plons op te laten springen. Zo kwam hij op het idee om de vorm van de ijsvogels te gebruiken voor de voorkant van de trein. De nieuwe trein maakte niet alleen geen knal, hij gebruikte ook nog 15% minder energie.
WAT KAN IK VOOR JOU BETEKENEN
Ik help (afdelings) managers en teams in productie, logististiek, dienstverlening of non-profit.
Met het realiseren van Zelforganisatie.
Met als resultaat: meer betrokkenheid, lager verzuim, verantwoordelijkheid en een beter resultaat.
Copyright © Alle rechten voorbehouden
